1. Uvod: O “Thirty-Nine Articles of Religion” i njihovom značenju
“Trideset devet članova vere” (Thirty-Nine Articles of Religion) usvojeni su 1563. godine kao službena ispovest Anglikanske crkve u Engleskoj, sa ciljem da definišu osnovne dogmatske i etičke stavove Crkve Engleske, posebno u kontekstu reformacije i razlaza s Rimom. Član IX posebno obrađuje pitanje istočnog greha, koje je ključno za razumevanje hrišćanske antropologije i soteriologije.
2. Tekst Devetog člana (“Of Original or Birth Sin”)
“Original Sin standeth not in the following of Adam, (as the Pelagians do vainly talk); but it is the fault and corruption of the Nature of every man, that naturally is engendered of the offspring of Adam; whereby man is very far gone from original righteousness, and is of his own nature inclined to evil, so that the flesh lusteth always contrary to the Spirit; and therefore in every person born into this world, it deserveth God’s wrath and damnation. And this infection of nature doth remain, yea in them that are regenerated…”
„Istočni greh ne sastoji se samo u oponašanju Adama (kao što Pelagijevi sledbenici uzaludno tvrde), već je to krivica i pokvarenost ljudske prirode, koja se prirodno prenosi na svakog čoveka koji potiče od Adamovog potomstva; zbog čega je čovek veoma udaljen od prvobitne pravednosti, i po svojoj prirodi naginje zlu, tako da telo uvek žudi protivno Duhu; i stoga, u svakom čoveku rođenom u ovaj svet, taj greh zaslužuje Božiji gnev i osudu. A ta zaraza prirode ostaje čak i u onima koji su preporođeni (kršteni)…“
Ključne tačke:
- Istočni greh nije samo “nasledno oponašanje”, već pokvarenost ljudske prirode
- Svi ljudi su “daleko od prvobitne pravednosti”
- Grešna priroda “zaslužuje Božiji gnev i osudu”
- Grešna priroda ostaje čak i u preporođenima (krštenima)
3. Istorijsko-teološka pozadina
Ovaj član je direktna reakcija na pelagijanizam, koji je umanjivao posledice Adamovog greha i naglašavao slobodnu volju. U tom smislu, Anglikanska crkva sledi augustinijansku antropologiju, slično Rimokatoličkoj, i tvrdi da svi ljudi nasledno učestvuju u krivici Adamovog greha.
4. Pravoslavni odgovor: Istočni greh nije krivica, već smrt i kvarenje prirode
Pravoslavna teologija odbacuje učenje da se Adamov greh prenosi kao pravna krivica. Za razliku od anglikanskog i rimokatoličkog tumačenja, Pravoslavna Crkva uči da se posledice greha prenose ontološki, ne juridicistički.
Sv. Atanasije Veliki:
„Zato što je čovek, stvoren ni iz čega, postojao po zajednici sa Bogom, a kada je grešio, onda se vratio u ono iz čega je stvoren – u ništavilo kroz smrt.“
(O ovaploćenju Logosa, 4–5)
Sv. Jovan Damaskin:
„Po svojoj prirodi čovek je sklon promeni, ali slobodnom voljom može da izabere dobro ili zlo. Pad nije ukorenjen u prirodi, već u volji.“
(Tačno izlaganje pravoslavne vere, II, 12)
U Pravoslavlju, deca se ne rađaju “pod osudom” Božijeg gneva, već u stanju propadljivosti i smrti, sa potrebom za obnovom kroz Hrista.
5. Kritika pravnog jezika u Članu IX iz pravoslavne perspektive
Anglikanski član koristi jezik poput:
- “deserveth God’s wrath and damnation”
- “infection of nature”
- “corruption of nature”
Evo preciznog prevoda ovih izraza
“deserveth God’s wrath and damnation”
„zaslužuje Božiji gnev i osudu“
- „wrath“ = gnev: ovde se misli na Božiju pravednu reakciju na greh (ne emotivni bes)
- „damnation“ = osuda: večna osuda, tj. gubitak zajedništva s Bogom
“infection of nature”
„zaraza prirode“ ili „zaraženost prirode“
- Ovaj izraz ukazuje na ideju da je sama ljudska priroda postala duhovno „zaražena“ grehom
- Pravoslavna teologija bi pre rekla „ranjena priroda“ ili „pomračenje prirode“, izbegavajući predstavu da je sama priroda zla
“corruption of nature”
„pokvarenost prirode“ ili „iskvarenost prirode“
- „Corruption“ ovde ne znači moralnu pokvarenost u modernom smislu, već propadanje, kvarenje, gubitak izvorne čistote
- U pravoslavlju se koristi termin „raspadljivost“, „smrtna slabost“, ali ne nužno „pokvarenost“ kao trajna iskvarenost bića
Ovaj pravni ton, preuzet iz srednjovekovne zapadne skolastike (preko Augustina i Anselma), nije prihvaćen u pravoslavnoj patristici, koja koristi medicinski i ontološki jezik.
Sv. Grigorije Niski:
„Greh nije neka suštinska stvar, već gubitak dobra.“
(Velika beseda o stvaranju čoveka)
Sv. Grigorije Bogoslov:
„Nije Bog rekao: ‘U dan kada okusiš, ja ću te ubiti’, već: ‘umrećeš’, jer odvajanje od Boga donosi smrt.“
(Beseda 45, Na Svetu Pashu)
Dakle, smrt je posledica, ne kazna u pravnom smislu.
6. Krštenje: Isceljenje ili ukidanje kazne?
U Pravoslavlju, krštenje:
- ne uklanja krivicu, jer ona ne postoji u tom obliku
- već obnavlja čoveka, vraća ga u zajednicu sa Bogom
- ulazak u Crkvu = ulazak u život (Zoē), ne samo oprost
U anglikanskoj teologiji (slično rimokatolicizmu), krštenje se često tumači kao odstranjivanje krivice istočnog greha.
7. Šta ostaje posle krštenja?
Anglikanski član IX kaže da grešna priroda „ostaje i u onima koji su preporođeni“.
U Pravoslavlju se ovo objašnjava kao postojanje rane greha i slobodne volje, ali ne kao trajna osuda. Greh se razume kao navika (navika ka samoljublju), ali ne kao „osuđujuća priroda“.
Sv. Maksim Ispovednik:
„Nije priroda grešna, već naša zloupotreba slobode.“
(Ambigua, PG 91)
8. Zaključna poređenja
| Tema | Pravoslavlje | Anglikanizam (Član IX) | Rimokatoličanstvo |
|---|---|---|---|
| Istočni greh | Ontološka smrt, udaljenost od Boga | Pokvarenost prirode, krivica | Nasledna krivica |
| Prenos | Smrt, kvarenje prirode | Grešna priroda + kazna | Grešna priroda + kazna |
| Stanje po rođenju | Propadljivost, nevinost | Osuda Božijeg gneva | Osuda Božijeg gneva |
| Krštenje | Isceljenje, oboženje | Oprost, ali ostaje grešna priroda | Uklanjanje krivice |
| Bogorodica | Bez ličnog greha, ali sa smrću | Poštovana, ali ne dogmatski | Bezgrešno začeće |
9. Zaključak: Dva modela – terapeutski i pravni
- Pravoslavlje nudi terapeutski model: čovek je ranjen, a Crkva i Hristos su iscelitelji.
- Anglikanski i zapadni model su više pravni: čovek je krivac, a Bog sudija.
Sv. Jefrem Sirin:
„Bog nije došao da kazni Adama, nego da ga traži i obuče u haljinu spasenja.“
(Himne o raju, 12)
Ova razlika oblikuje celu duhovnost: Pravoslavlje traži preobražaj, a ne samo oproštaj.
Dodatak: Preporučena literatura
- Vladimir Lossky, Mistično bogoslovlje Istočne Crkve
- John Meyendorff, Vizija Istočne Teologije
- Kallistos Ware, Pravoslavni put
- Norman Tanner, Documents of the Christian Church
- Peter Toon, The Thirty-Nine Articles Explained